ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NEDİR?
Geçmiş deneyimlere dayanarak içinde bulundukları durumdan
olumsuz bir sonuç alacağını kabullenme durumudur. Geçmiş deneyimlerinde sürekli
olarak olumsuz geri bildirim almış kişilerde buna bağlı olarak gelişmiş kökten
bir kabulleniş durumu olarak da tarif edilebilir.
Öğrenilmiş çaresizliğin iki temel göstergesi:
- Kişi belli bir olay tipinin sürekli olarak olumsuz bir sonuca varacağına inanmaktadır.
- Bu olumsuzluğu değiştirmek için yapabileceği hiçbir şey olmadığına emindir.
Öğrenilmiş çaresizliğin gelişmesi için çaresizliği kişinin
bizzat kendisinin deneyimlemesi de gerekmez. Tekrarlayan olumsuz deneyimleri
yaşan bir kişiyi izlemek de bu düşünce durumumun gelişmesi için yeterli
olabilir.
Örneğin;
Hindistan’da filleri yetiştirmek için, onları küçücükken
kalın bir zincirle bir kazığa bağlarlarmış. Tabi bu yavru filin bu zinciri
koparabilmesi, kırabilmesi ya da kazığı söküp atabilmesi mümkün değildir. Küçük
fil önceleri bundan kurtulmak için tüm gücüyle uğraşır, defalarca dener ama
sonucu değiştiremez, özgürlüğüne kavuşamaz. Yıllar geçer, fil kocaman olur. Bağlı
olduğu kazığın ve zincirin onlarca katına gücü yetebilir artık. Ama fil asla
böyle bir girişimde bulunmaz. O özgür
olamayacağına inanmıştır, artık kırılamayan şey, filin zinciri değil inancıdır.
İnsan Örnekleri:
Öğrenilmiş çaresizliğin insanları doğal ortamlarında nasıl
etkileyebileceğine dair birçok örnek vardır:
- Uzun süre hastanede yatan hastaların ailelerinde öğrenilmiş çaresizlik belirtileri sıklıkla gözlemlenir. Sevdikleri kişinin iyileşmesini sağlama konusunda ellerinden bir şey gelmediğini uzun zaman deneyimlemek öğrenilmiş çaresizliğin gelişmesine ve yerleşmesine neden olabilir.
- Öğrenme güçlüğü yaşayan öğrencilerin birçoğunda öğrenilmiş çaresizlik gözlemlenir. Öğrenme güçlüğüne, öğrenilmiş çaresizliğin eklenmesi öğrenmeyi ve akademik başarıyı daha da zorlaştırır ve bu ikisi birbirini pekiştirir.
- Artrit, lupus, multipl skleroz vb. kronik hastalıklarla mücadele eden kişilerde (sağlık durumlarını kendi çabaları ile iyileştireme imkanına sahip olmadıklarını gösteren uzun deneyimlerin sonucunda) öğrenilmiş çaresizliğin gelişmesi muhtemeldir.
Bütün bu örnekler olumlu sonuca ulaşma çabalarının etkili
olmadığı ve sürekli olarak olumsuz sonuçların deneyimlenmesinin öğrenilmiş
çaresizliğe yol açtığını göstermektedir.
EmoticonEmoticon