savunma mekanizmaları

          savunma mekanizması nedir?

           Herkes tarafından çoğunlukla bilinçsiz olarak kullanılan savunma mekanizmaları; bireylerdeki kaygıyı azaltır, bireyi çatışmalardan uzak tutar, bireyin özgüveninin sarsılmasını bir süre önler yani bireyin kişiliğini koruması için çalışır. Fakat savunma mekanizmaları problemleri tamamen çözmez ve etkisi uzun sürmez. Aynı zamanda, bireylerin savunma mekanizmalarını sıklıkla kullanması bazı psikolojik problemlere yol açabilmektedir.

Bazı Savunma mekanizmaları:

1. İnkar:

           En temel savunma mekanizmalarından bir tanesidir. Bir bireyin, kabul edemediği bir durumla karşılaşması sonucu bu durumu benlik bütünlüğünü bozmayacak şekilde reddedip çarpıtmasına inkâr denir. Bu mekanizmanın aşırı aktifliği psikolojik sorunlara yol açsa da, kişi travmatik durumlarda bu mekanizmanın yardımıyla ruh sağlığını koruyabilmektedir. Örneğin, eşini kaybeden bir kişinin, onun kıyafetlerini hep saklaması ve bir gün eşinin geleceğine inanması inkar savunma mekanizması ile olur. Bu durumda kişi, baş edemediği gerçeği bir süre görmezden gelerek hiçbir şey olmamış gibi davranır ve bu sürecin sonunda kişi gerçeği kabullenir. Bu süre zarfında gerçeği kabul etmeyip hala inkar eden bireyler ise psikolojik yardımla bu süreci atlatabilirler.

2.Yüceltme (Sublimation)

Yüceltme savunma mekanizması,  kişinin ilkel dürtülerinden gelen enerjiyi, toplum tarafından kabul edilen bir yolla dışa vurmasıdır. Tamamen olumlu bir savunma mekanizmasıdır. Örneğin, saldırgan tavırları olan bir kişi toplum tarafından kabul edilmez fakat bu kişi saldırganlık dürtüsünü boks gibi bir spor dalına yönelttiğinde, bu dürtüsünü olumlu ve toplum tarafından kabul edilebilir bir şekilde dışa vurmuş olur. Çocukluğunda kesici aletlerle oynamayı seven bir kişinin, ileriki zamanlarda cerrah olması da yüceltme savunma mekanizmasına örnek verilebilir; kesip biçme, katil olma gibi toplum tarafından kabul görülmeyen dürtüler, kişiyi toplum tarafından kabul görülen cerrahlığa yöneltmiş olabilir.

3.Bastırma-Baskılama (Repression)

      Bireyin, kabul edemediği bir duruma dair düşünce ve duygularının bilinç dışına atılmasına bastırma denir. Bu süreçte birey, kendini rahatsız eden bu düşünceleri unutur (bastırır). Bastırılan duygu ve düşüncelerin hatırlanması çok zordur.

      Süper ego tarafından suçluluk hissettirilen düşünceler kişi tarafından bastırılır. Örneğin, Oedipus kompleksinde olan bir erkek çocuğu, babasına duyduğu nefret ve öfkeyi bastırır. Bastırılan duygu ve düşünceler kişiye yahut kişiler arası ilişkilere zarar verebilir. Örneğin, aralarındaki anlaşmazlığı bastırıp görmezden gelen bir çiftin ilişkisi, bu sorun aşılmadığı sürece kötüye gidebilir. Bastırma mekanizması çok fazla aktif olduğunda, kişide davranış bozuklukları vb. gibi bazı etkilere yol açabilmektedir.

4.Yer Değiştirme (Displacement)

         Birey, temel bir dürtüsünü bastırır ve daha sonra bu dürtüyü, dürtünün ortaya çıkmasına neden olan nesne veya kişiden bağımsız  bir kişi veya nesneye yöneltir. Annesinden azar işiten çocuğun, öfkelendiği o an annesine karşılık vermeyip bu öfkesini odasında oyuncaklarına vurarak çıkarması yer değiştirme mekanizmasına örnek olarak verilebilir. Yahut, iş yerinde patronuna sinirlenen bir kişinin işten atılma korkusuyla patronuna öfkesini belli edememesi ve eve geldiği zaman çocuklarına bağırması da yer değiştirme mekanizmasına örnektir.

5.Yansıtma (Projection)

           Bireyin rahatsız olduğu düşüncelerini ve duygularını başkasına aitmiş gibi göstermesine yansıtma denir. Yansıtma bir akla uydurma biçimidir. Örneğin, birisinden nefret eden bir kişinin süper egosu,  bu nefret duygusunun kabul edilemez olduğunu söyler ve kişi duygularını bastırıp bu durumu, kendi duygularını karşı tarafın duygusuymuş gibi (‘o benden nefret ediyor’ şeklinde) düşünerek çözmeye çalışır. Diğer yandan kişiler, kendi yetersizliklerinin sorumluluklarını başkalarına yüklerken de yansıtma savunma mekanizmasını kullanırlar. Örneğin, sınavdan düşük not alan bir öğrencinin, ‘hoca az not vermiş’ diyerek suçu öğretmene atması.

6.Ödünleme (Compensation)

       Bireylerin, başarılı oldukları alanlara yönelip başarısız olduğu alanları kapatmaya çalışmasına ödünleme denir. Akademik yaşamında başarısız olan bir çocuğun, spor yahut sanat alanlarına kendini vererek çok başarılı olması ödünleme mekanizmasına örnektir. Kişinin özel hayatında başarısız olup iş hayatına çokça zaman ayırması da diğer bir örnek olarak verilebilir.

7.Gerileme (Regression)

      Bireyin kendini olumsuz duygular içinde bulduğu zaman, kendini güvende hissettiği bir döneminde yaptığı davranışları yapmasına gerileme denir. Kardeşi yeni doğmuş bir çocuğun emeklemeye başlaması, altını ıslatması yahut parmak emmesi gibi durumlar gerilemeye örnektir. Gerileme sadece çocuklarda görülen bir savunma mekanizması değildir. Örneğin, yetişkin bir bireyin istediği olmadığında somurtup ağlayarak istediğini elde etmesi de gerileme savunma mekanizmasıdır.

8.Karşıt Tepki Geliştirme

          Bireyin kendisinde olan duygu ve düşüncesini, toplumun yahut karşı tarafın bu duygu ve düşünceleri kabul etmeyeceğini düşünerek,  tam karşıt şekilde ortaya çıkarmasıdır. Örneğin, misafir çocuğunun yaptığı yaramazlıklara çok sinirlenen ev sahibinin ‘çocuk dediğin yaramaz olur zaten’ şeklinde bir tepki vermesi karşıt tepki geliştirmedir ve bu durumda ev sahibi kendi duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmayıp tam tersini söylemiştir.

9.Bedenselleştirme

Bireylerin, sıkıntılarını ruhsal bir biçimde değil, bedenleri üzerinde ifade ederek göstermelerine bedenselleştirme denir. Bu savunma mekanizmasında organizma, psikolojik sıkıntıyı bedenselleştirerek bu sıkıntıdan kurtulmaya çalışır. Örneğin, sevmediği bir derse giren bir öğrencinin başının ağrıdığını söylemesi bedenselleştirme savunma mekanizmasıdır.

10.Mantığa Bürüme/Akla Uydurma/Bahane Bulma

Kabul edilemeyecek davranışların bahaneler yoluyla haklı gösterilmeye çalışılmasıdır.  Kahve içmeye çağırılmayan komşunun, ‘ben zaten gelmeyecektim’ demesi mantığa bürümeye örnektir. Yansıtma savunma mekanizmasıyla arasındaki fark, yansıtmada kişinin suçu kendi davranışlarından sorumlu başka birisine atarken, mantığa bürümede suç daha çok çevresel faktörlere yöneltilir.